قراردادهای کار چگونه باید تنظیم شوند ؟

محمدرضا پورقربانی، قاضی دیوان عدالت اداری در پاسخ به اینکه در تنظیم قراردادهای کاری چه مواردی باید از سوی کارگران مدنظر قرار گیرد، گفت: در قراردادهای کاری باید شرایطی لحاظ شود که حقوق کارگران تضمین شود. کارگران باید در زمان عقد قرارداد دقت داشته باشند و اگر خودشان قدرت تشخیص کافی ندارند، حداقل از کارشناسان و کسانی که از تخصص لازم برخوردارند کمک بگیرند. 
وی افزود: عدم تنظیم قرارداد به نحو صحیح، باعث تضییع حقوق کارگران می‌شود و در این رابطه طی سال‌های اخیر با موارد بسیاری برخورد داشته‌ایم.

 قرارداد کاری کتبی یا شفاهی باشد؟
پورقربانی ادامه داد: اولین نکته در قرارداد کار کتبی یا شفاهی بودن آن است و توصیه این است که حتماً قراردادهای کارگران ولو کوتاه‌مدت ، به‌صورت کتبی باشد. در ماده ۷ قانون کار این مسئله پیش‌بینی شده است که قراردادهای کار می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد.
وی در خصوص اینکه در قرارداد کتبی چه نکاتی باید ذکر شود، اظهار کرد: در قرارداد کاری باید عنوان مناسب تعیین شود و عبارات آن صریح و واضح باشد. از هرگونه ابهام و عبارات مبهم خودداری شود و اگر بعضی از اصطلاحات فنی در قراردادهای کار پیش‌بینی‌شده، در خود قرارداد نیز این نکات تعریف شود و طرفین قرارداد اعم از کارفرما و کارگر مشخص شوند.
این قاضی دیوان عدالت اداری اضافه کرد: همچنین موضوع قرارداد اعم از مالی یا عملی که طرفین قرارداد تعهد به تسلیم یا انجام آن می‌کنند، باید مشخص شود. مدت و مبلغ قرارداد باید تعیین شود و شرایط هر یک از طرفین ذکر شود. 
به گفته وی، همچنین تعهدات کارگر و کارفرما و تضمین‌هایی که لازم است هر یک از طرفین بدهند باید در قرارداد آورده شود. گاهی اوقات کارگر برای تضمین انجام تعهد خود باید سفته یا چک بدهد که در این موارد لازم است به‌صورت شفاف و صریح در قرارداد لحاظ شود.

 لزوم تعیین مرجع حل اختلاف بین طرفین قرارداد
پورقربانی بیان کرد: تعیین مرجع حل اختلاف بین طرفین قرارداد، از دیگر نکات حائز اهمیت است که ممکن است شورای اسلامی کار و انجمن‌های صنفی هیات‌های داوری، هیات تشخیص حل اختلاف کاری یا هیات حل اختلاف کارگر و کارفرما باشد.
وی اضافه کرد: علاوه بر این، خاتمه مدت قرارداد و همچنین تعداد صفحات در قرارداد باید ذکر شود. در قراردادهای چندصفحه‌ای طرفین باید زیر هر یک از صفحات را امضا کنند. معمولاً قراردادها در چهار نسخه تنظیم می‌شود که لازم است کارگر هم حتماً یک نسخه را دریافت کند. ضمایم و پیوست‌ها نیز باید در قرارداد قید شود.
این قاضی دیوان عدالت اداری گفت: بر اساس ماده ۱۰ قانون کار، قرارداد کار علاوه بر مشخصات دقیق طرفین، باید حاوی مواردی از قبیل نوع کار یا حرفه یا وظیفه‌ای که کارگر باید به آن اشتغال یابد؛ حقوق یا مزد مبنا و پیوست‌های آن؛ ساعات کار، تعطیلات و مرخصی‌ها؛ محل انجام کار؛ تاریخ انعقاد قرارداد؛ مدت قرارداد، چنانچه کار برای مدت معین باشد و نیز موارد دیگری که عرف و عادت شغل یا محل، ایجاب کند، باشد. 
وی تصریح کرد: همچنین بر اساس تبصره این ماده، در مواردی که قرارداد کار کتبی باشد قرارداد در چهار نسخه تنظیم می‌شود که یک نسخه از آن به اداره کار محل و یک نسخه نزد کارگر و یک نسخه نزد کارفرما و نسخه دیگر در اختیار شورای اسلامی کار و در کارگاه‌های فاقد شورا در اختیار نماینده کارگر قرار می‌گیرد.

 قراردادهای سفید امضا
پورقربانی در خصوص دریافت برگه‌های سفید امضا از کارگران نیز بیان کرد: کارگران از قراردادهای سفیدامضا خودداری کنند چون در بسیاری از قراردادهایی که بین طرفین تنظیم می‌شود کارفرماها از کارگران برگه‌هایی به‌صورت سفید امضا می‌گیرند و بعد از اینکه قرارداد خاتمه پیدا کرد در متن آن اضافه می‌کنند که مثلاً کارگر سنوات، عیدی و کلیه حقوق و مزایای خود را دریافت کرده و هیچ‌گونه حق ‌و حقوقی ندارد. 
وی ادامه داد: در این‌گونه موارد بعداها کارگر ادعا می‌کند که من هیچ ‌یک از موارد قیدشده را دریافت نکرده‌ام بلکه برگه سفید، امضا کرده بودم. این مسئله از جمله مواردی است که باید کارگران آن را رعایت کنند تا به مشکلی برخورد نکنند.
این قاضی دیوان عدالت اداری همچنین در پاسخ به این پرسش که در صورتی ‌که در متن قرارداد مرجع حل اختلاف ذکر نشده باشد، چه مرجعی صلاحیت رسیدگی به اختلافات کارگر و کارفرما را دارد، عنوان کرد: در این ‌گونه موارد هیات‌های تشخیص و حل اختلاف وزارت کار در مرکز هر شهرستان و استان مستقر هستند که می‌توانند با مراجعه به آنجا شکایت خود را مطرح کنند.

 انجمن‌ها و سندیکاهای کارگری و کارفرمایی 
وی در خصوص نقش انجمن‌ها و سندیکاهای کارگری و کارفرمایی تضمین حقوق کارگران گفت: اتحادیه‌های کارگری یا همان سندیکاها وظیفه حمایت از کارگران را دارند. هرکدام از اصناف اتحادیه‌ای مستقل دارند. مثل اتحادیه خیاطان، نانوایان، فرش و طلا و جواهر که به‌طور جداگانه از افراد تحت پوشش خود حمایت می‌کنند. 
پورقربانی از جمله وظایف مشترکی که می‌توان در تمامی این اتحادیه‌ها پیش‌بینی کرد، به مواردی از قیبل ایجاد امکان برخورداری فرد از شرایط مناسب کاری و ایجاد محیط فیزیکی بهتر برای کارگران؛ تلاش برای ایجاد اشتغال کامل؛ افزایش بهره‌وری کار؛ تأمین امنیت شغلی؛ نظارت و برنامه‌ریزی صنعتی؛ کوشش در توزیع منصفانه درآمد ملی؛ عقد پیمان‌های دسته‌جمعی به نمایندگی از کارگران؛ حل اختلاف و دعاوی مربوط به کار زیرا در هیات‌های تشخیص حل اختلاف علاوه بر نماینده کارفرما، نماینده کارگر هم باید حضور داشته باشد؛ بهبود تأمین اجتماعی و بیمه بیکاری؛ دفاع از حقوق اعضا در مقابل قدرت‌ها و سایر دستگاه‌ها چون ممکن است کارگران مورد شکایت قرار بگیرند؛ مراقبت از اجرای قوانین و مقررات مربوط به کار. مثلاً برای برقراری حداقل دستمزد کارگران معمولاً نماینده کارگران در انجمن‌ها و سندیکاها حضور دارند و از حقوق کارگران دفاع می‌کنند همچنین ایجاد تعهد و مسئولیت کارگران نسبت به جامعه اشاره کرد.